Den gode soldat Švejk

	Den gode soldat Švejk
	Stader
Švejk on-line	Blog	Švejk Museum	Literární Archiv	Bibliografie	Švejk Central	Reisedagbok	Kontakt

Den gode soldat Švejk inneheld ei mengde omtalar av stadsnamn - enten direkte i handlinga, i dialogar eller i forfattaren sine merknader. Jaroslav Hašek var sjølv svært vidfaren og hadde eit fotografisk minne for geografiske (og andre) detaljar. Det er tydeleg at han la stor vekt på desse i forteljingane sine. Heile 8 av 27 kapitteloverskrifter inneheld geografiske namn.

Denne sida vil etter kvart innehalda ei full oversikt over alle geografiske referansane i boka; frå Praha i innleinga til Klimontów i den ufullførde del IV. Land, byar, landsbyar, fjell, hav, innsjøar, elvar og øyar er med. Listene er sorterte etter når staden fyrst vert omtala. Unnataket er stader der sjølve handlinga føregår: desse vert lista under kapittelet der handlinga inntreff.

Sitata er frå Jaroslav Šerák sin internettversjon av Den gode soldat Švejk og har linkar til det relevante kapittelet.
Verktøylinjene har linkar for direkte oppslag i Wikipedia, Google Maps, Google Søk, romanen på nett og dessutan til svejkmuseum.cz.

Merk at enkelte namn manglar i Odd Bang-Hansen si norske oversetjing av Den gode soldat Švejk (som er forkorta). Dette gjeld til dømes heile innleiinga. Tsjekkiske namn er i den norske utgåva skrivne utan aksentar og i enkelte høve fornorska.

Stadnamna har farge etter rolla dei har i forteljinga, vist med fylgjande døme: Sanok som ein stad der handlinga føregår, Dubno omtala av forfattaren, Zagreb som del av ein i dialog, og Pakoměřice som vert nemnd i ei anekdote.

Stader liste over stader som er omtala i romanen (591) Syn alle

I. Bak fronten

Innleing (6)

Makedonia Praha Austerrike Kongeriket Böhmen Tsjekkoslovakia Efesos

2. Den gode soldat Švejk på hovudpolitistasjonen (8)

Holice Řetězová ulice Hodkovičky London Záběhlice Kočevje Eliščin most Golgata

3. Švejk hos rettslegane (11)

Romarriket Jerusalem Plzeň Botič Most přes Botič Podolí Kladno Kladensko Lánské lesy Stillehavet Vyšehrad

4. Švejk blir kasta ut av galehuset (4)

England Krkonoše Jaroměř Salmova ulice

5. Švejk på politistasjonen i Salmova-gata (9)

Marathon Královské Vinohrady Ražice Okres Hluboká Okresní hejtmanství Budějovice Ječná ulice Karlovo náměstí Spálená ulice Europa

6. Švejk heime att etter å ha brote gjennom trylleringen (9)

Příčná ulice Račiněves Straškov Dejvice Store St. Bernhard-passet Brno Angora Leonberg Skottland

7. Švejk dreg i krigen (15)

Raba Galicia Kraków Ungarn Piemonte Solferino Austerrike-Ungarn Beograd Václavské náměstí Krakovská ulice Vodičkova ulice Střelecký ostrov Bayonne Most císaře Františka I. Malá Strana

8. Švejk som simulant (3)

Piešťany Hradčany Siam

9. Švejk i garnisonsarresten (7)

Motol Břevnov Nord-Amerika Argentina Sør-Amerika Slovakia Libeň

11. Švejk på feltmesse med feltpresten (13)

Ny-Guinea Polynesia Spania Bremen Engelske kanalen Mödling Zhoř Chotěboř Zambezi Burjatia Mongolia Wyandotte Posázaví

12. Ein relegiøs debatt (11)

Cognac Nová Paka Nová Paka náměstí Köln Japan Mosel Vlašim Benešov Australia Lourdes Sankt Gotthard-passet

13. Švejk gir den siste olje (11)

Dlouhá třída Žižkov Malešice Bordeaux Drina Rawa Ruska Karpatane Českomoravská vysočina Kartago Montagne Pelée Martinique

15. Katastrofe (8)

Zillergut Herzogtum Salzburg Na Příkopě Panská ulice Náchod Prašná brána Ohře Nekázanka

Etterord til fyrste del, "Bak fronten" (1)

Nordböhmen

II. Ved fronten

1. Švejk sine uhell på toget (17)

Middelhavet Montenegro Steiermark Leoben Maribor Sankt Moritz Tábor Uhříněves Hostivař Svitava Stará brána Zdolbunov Szeged Čáslav Na Bojišti Kateřinská ulice Polen

4. Nye lidelsar (10)

Debrecen Királyhida krets Pressburg Eger Jeriko Moravská Ostrava Hamburg Vyšehrad jernbanebru Berlin Westbahnhof Velké Popovice

III. Det ærerike samanbrotet

	III. Det ærerike samanbrotet
	3. Frå Hatvan til den galisiske grensa

Laborec

Laborec er nemnd nemd heilt i starten på kapittelet: bataljonen skulle gå marsjera herfrå gjennom Aust-Galicia til fronten. Dei kjem etter kvart fram til elva utan at den vert nemnd meir. Humenné er største byen ved elveløpet men nemnde seinar er òg Brestov nad Laborcom, Radvaň nad Laborcom, Čabiny og Medzilaborce.

Bakgrunn

Laborec er i elv i det austlege Slovakia, då ein del av Ungarn. Vinteren 1914/15 trengde russarene ned i Laborec-dalen, noko som kjem tydeleg fram seinare i romanen.

Sitat

[III.3] Po celou dobu železniční přepravy batalionu, který měl sklízet válečnou slávu, až projde pěšky od Laborce východní Haličí na front, vedly se ve vagonu, kde byl jednoroční dobrovolník a Švejk, opět podivné řeči, víceméně velezrádného obsahu; v menším měřítku, ale můžeme říct povšechně, dělo se tak i v jiných vagonech, ba i ve štábním vagonu panovala jakási nespokojenost, poněvadž ve Füzesabony přišel rozkaz po armádě od pluku, ve kterém se porce vína snižovala důstojníkům o jednu osminku litru.

Skrivst òg:Laborc hu

Litteratur

Z Uher do okupovaného ruského PolskaTáborJan Fried28.1.1916

Füzesabony

Füzesabony er ein stad bataljonen har stoppa ettersom ein fann ut att eit kompani hadde gløymd att feltkjøkenet i Bruck. Der fekk ein òg dei dårlege nyhenda om at vin-porsjonen for offiserane var redusert, likeleis som sagogryn-rasjonen for fotfolket. Dei trudde òg at dei endeleg skulle få servert gulasj og poteter, men no vart det sagt at heile gulasjen var ein øvelse avdi soldatatene måtte venja seg til å få måltida utsette eller øydelagde ved fronten.

Bakgrunn

Füzesabony er ein mindre by i Heves-provinsen i Nord-Ungarn, viktigast som jernbaneknutepunkt.

Sitat

[III.3] Ve Füzesabony přišlo se také na to, že jedna kumpanie ztratila polní kuchyni, poněvadž konečně se měl na této stanici vařit guláš s bramborama, na který kladl velký důraz „latrinengenerál“. Pátráním vyšlo najevo, že nešťastná polní kuchyně vůbec s sebou z Brucku nejela a že asi dodnes tam stojí za barákem 186, opuštěná a vychladlá.

Miskolc

Miskolc var verd ein kort stopp for endeleg å få gulasj, men dette gjekk ikkje avdi russiske jernbanevogner blokkerte sporet.

Bakgrunn

Miskolc er ein by i det nord-austlege Ungarn, med 180 000 innbyggjarar den tredje største i landet etter Budapest og Debrecen. Miskolc vart hardt ramma av ein kolera-epidemi under fyrste verdskrigen.

Sitat

[III.3] Tohle byla tedy jakási průprava, ne tak do důsledků tragická, ale přece jen poučná. Když totiž se měl již guláš rozdávat, přišel rozkaz „Do vagonů!“ a už se jelo na Miškovec. Ani tam se nerozdal guláš, poněvadž na trati stál vlak s ruskými vagony, proto se mužstvo nepustilo ven z vagonů a ponechalo se mužstvu volné pole k fantasii, že se bude guláš rozdávat, až se vyleze už v Haliči z vlaku, kde bude uznán guláš zkysaným, k požívání neschopným, a pak že se vyleje.

Skrivst òg:Miškovec cz

Tiszalök

Tiszalök er ein stad toget med Švejk sitt marsjkompani reiser forbi, men heller ikkje her vart det servert gulasj.

Bakgrunn

Tiszalök viser nokså sikkert til Tiszalúc, ein by i det nord-austlege Ungarn ved elva Tisza. Den ligg på jernbanelinja mellom Miskolc og Sátoraljajúhely.

Tiszalök er òg ein by men ettersom den ikkje ligg på jernbanelinja er det nok ikkje denne forfattaren hadde i tankane.

Sitat

[III.3] Potom vezli guláš dál na Tiszalök, Zombor, a když už nikdo nečekal, že se bude guláš rozdávat, zastavil se vlak v Novém Městě pod Šiatorem, kde se znova rozdělal oheň pod kotli, guláš se ohřál a byl konečně rozdán.

Zombor

Zombor er ein stad toget med Švejk sitt marsjkompani reiser forbi, men heller ikkje her vart det servert gulasj.

Bakgrunn

Zombor viser noksp sikkert til Mezőzombor, ein by i det nord-austlege Ungarn på jernbanelinja mellom Miskolc og Sátoraljaújhely..

Sitat

[III.3] Potom vezli guláš dál na Tiszalök, Zombor, a když už nikdo nečekal, že se bude guláš rozdávat, zastavil se vlak v Novém Městě pod Šiatorem, kde se znova rozdělal oheň pod kotli, guláš se ohřál a byl konečně rozdán.

Sátoraljaújhely

Sátoraljaújhely er vitne til eit kort opphald av marsbataljonen for no kan endeleg gulasjen og potetene setjast til livs. Innslaget frå Sátoraljaújhely startar med ei skildring av korleis ungarske Honved-hussarar forgrip seg mot ei gruppe polske jødar. Deretter oppstår nok ein konflikt mellom Švejk og Leutnant Dub: den tåpelege løytnanten vert avslørd når han hevdar at øydelagd krigsmateriell er russisk endå det har påskrifter som identifiserer det som austerriksk. Vidare dreg Švejk ei utruleg lang ankedote. Innhaldet får Oberleutnant Lukáš til å kommentera at "det virkar som om du ikkje respekterer dine overordna i det heile".

Til slutt kjem ein episode som illustrerer det språklege mangfoldet i det multi-etniske imperiet: ein polsk soldat skapar forvirring avdi han ikkje klarer å oppfatta og gjengi passordet.

Bakgrunn

Sátoraljaújhely er ein by i det nord-austlege hjørnet av Ungarn, heilt inntil grensa til Slovakia. Byen vart ved Trianon-traktaten i 1920 delt mellom Ungarn og Tsjekkoslovakia. På jernbanestasjonen er det sett opp ei minnetavle for Švejk. Forstaden Kisújhely med den andre viktige jernbanestasjonen ligg i Slovakia og heiter no Slovenské Nové Mesto. Kart frå 1910 viser at det berre var EIN jernbanestasjon i byen. Dermed kan det med stor sikkerheit slåast fast at handlinga føregjekk på noverande ungarske område.

Sitat

[III.3] Potom vezli guláš dál na Tiszalök, Zombor, a když už nikdo nečekal, že se bude guláš rozdávat, zastavil se vlak v Novém Městě pod Šiatorem, kde se znova rozdělal oheň pod kotli, guláš se ohřál a byl konečně rozdán. tanice byla přeplněna, měly být napřed odeslány dva vlaky s municí, za nimi dva ešalony dělostřelectva a vlak s pontonovými oddíly. Vůbec možno říct, že zde se shromáždily vlaky s trupami všech možných částí armády.

Skrivst òg:Nové Město pod Šiatorem Hašek New Town under the Šiator Sadlon Neustadt am Zeltberg de Nové Mesto pod Šiatrom sk

Litteratur

Z Uher do okupovaného ruského PolskaTáborJan Fried28.1.1916

Na Poříčí

Na Poříčí er nemnd i anekdota om Oberst Fliedler.

Bakgrunn

Na Poříčí er ei gate i Praha II. som går frå Prašná brána og endar opp ved Florenc.

Sitat

[III.3] Tak jak šli přes Poříč, kolem Rozvařilů, Železný skočil do průjezdu a ztratil se mu průchodem a zkazil Kaučukovýmu dědkovi tu velikou radost, až ho bude sázet do arestu.

Skrivst òg:Porschitz Reiner

Dolní Královice

Dolní Královice er nemnd i den uendelege anekdota om Oberst Fliedler, i delen då Švejk nesten helgen-forklarer han, han hadde lete soldatane sine drikka tomt bryggeriet i Dolní Královice.

Bakgrunn

Dolní Královice er ein landsby i den austlege delen av Benešov-distriktet. På sytti-talet vart landsbyen flytta avdi eit drikkevatn-reservoar for Praha vart bygd i Želivka-dalen, ikkje så langt frå Lipnice. Bryggeriet vart stengd i 1957.

Sommaren 1922 vitja Jaroslav Hašek landsbyen. Dette var den større siste utflukta hans før hans tidlege død eit halvt år etter.

Sitat

[III.3] Když jsme přišli do Dolních Královic, tak dal rozkaz vypít celej dolnokrálovickej pivovar na jeho útraty, a když měl svátek nebo narozeniny, tak dal pro celej regiment navařit zajíce na smetaně s houskovejma knedlíkama. Von byl takovej hodnej na manšaft, že vám jednou, pane obrlajtnant

Kjelder: Radko Pytlík

Litteratur

PersonalnachrichtenDer Böhmische Bierbrauer20.12.1910

Kołomyja

Kołomyja var heimstaden til ein polakk som av ein mystisk grunn var hamna i Infanterieregiment Nr. 91 og han hadde ikkje oppfatta felt-passordet grunna språkforvirring. Denne episoden hende under opphaldet i Sátoraljaújhely.

Bakgrunn

Kołomyja er det polske namnet på Коломия (Kolomyja) i Galicia som no ligg i Ivano-Frankivsk oblastet i Ukraina. Den var fram til 1918, som resten av regionen, ein del av Austerrike. Russarane inntok byen i september 1914, men vart drivne ut året etter. På den tida var nesten halve befolkninga jødar.

Den mystiske polakken

Det er liten tvil om at denne polakken er inspirert av Sylwester Turczyński som var offiserstenar hjå staben til IR. 91 på same tid som Jaroslav Hašek gjorde teneste i regimentet. Dei to vart jamvel tekne til fange under same omstenda, i slaget ved Chorupan 24. september 1915[a]. Dersom episoden som er omtala i Den gode soldat Švejk faktisk fann stad var det nok heller i felten enn i Sátoraljaújhely, ein by langt bak fronten.

Sitat

[III.3] Ten den byl feldruf: „Kappe“ a losung: „Hatvan“. Post, který si to měl u telefonních aparátů pamatovat, byl nějaký Polák z Kolomyje, který nějakou divnou náhodou se dostal k 91. regimentu. Kdepak, aby věděl, co je to „Kappe“, ale poněvadž měl v sobě nějaký zárodek mnemotechniky, tak si přece jen zapamatoval, že to začíná s „k“, a hrdě odpověděl poručíkovi Dubovi, který měl „batalionku“ a ptal se ho, přibližuje se k němu, na heslo ode dne: „Kaffee.“ Bylo to ovšem velice přirozené, poněvadž Polák z Kolomyje pořád ještě vzpomínal na ranní a večerní kávu v táboře Brucku. A když zařval ještě jednou „Kaffee“, a poručík Dub se neustále k němu přibližoval, tu on, pamětliv na svou přísahu a na to, že je na stráži, zvolal hrozivě: „Halt!“, a když poručík Dub udělal k němu ještě dva kroky a stále chtěl na něm feldruf, namířil na něj ručnici, a neznalý dokonale německého jazyka, užil podivné směsi polštiny s němčinou, křiče: „Benže šajsn, benže šajsn.“ Poručík Dub pochopil a počal couvat nazpátek, křiče: „Wachkommandant, Wachkommandant!“ Objevil se četař Jelínek, který Poláka zaváděl na stráž, a ptal se ho sám po heslu, potom poručík Dub, na kteréž otázky odpovídal zoufalý Polák od Kolomyje křikem, který se rozléhal po nádraží: „Kafe, kafe.“ Co tam bylo ešalonů, počali z nich vojáci vyskakovat s esšálkama a byla hrozná panika, která skončila tím, když odzbrojeného poctivého vojáka odvedli do arestantvagonu.

Skrivst òg:Kolomyje Hašek Коломия ua

Referensar
a	The battle of Chorupan	Jomar Hønsi	2021

Lastovce

Lastovce vert passert av bataljonen på veg frå Sátoraljaújhely til Trebišov. Det skjedde etter midnatt og det er inga skildring av noko opphald her.

Bakgrunn

Lastovce er nesten sikkert det forfattaren meiner med Ladovce. Det er ein småstad litt sør for Trebišov i det austlege Slovakia. Regionen var ein del av Ungarn fram til 1920.

Sitat

[III.3] Po půlnoci vlak se hnul na Ladovce a Trebišov, kde ho ráno uvítal na stanici veteránský spolek, poněvadž si tenhle maršbatalion spletl s maršbatalionem 14. honvédského maďarského pluku, který projel stanicí hned v noci.

Skrivst òg:Ladovce Hašek Lasztóc hu

Trebišov

Trebišov vert passert av marsbataljonen på veg frå Sátoraljaújhely til Humenné. Dette hende på morgonkvisten og soldatane på toget vart vekt opp av ropa frå ein ungarsk veteransamskipnad som trudde dei ynskte ein marsjbataljon frå det 14. Honved-regiment velkommen. Opphaldet var berre på fem minutt.

Bakgrunn

Trebišov er ein by i Zemplín-regionen i det austlege Slovakia. I 1915 var området enno styrt av Ungarn.

Sitat

[III.3] Po půlnoci vlak se hnul na Ladovce a Trebišov, kde ho ráno uvítal na stanici veteránský spolek, poněvadž si tenhle maršbatalion spletl s maršbatalionem 14. honvédského maďarského pluku, který projel stanicí hned v noci. Jisto bylo, že veteráni byli namazaní, a svým řevem: „Isten áld meg a királyt“ probudili ze spaní celý transport. Několik uvědomělejších naklonilo se z vagonů a odpovědělo jim: „Polibte nám prdel. Éljen!“

Skrivst òg:Tőketerebes hu

Tisza

Tisza og Tisza-dalen vert nemnd når forfattaren skildrar dei fyrste teikna til krigsøydeleggjingar når toget fortset nordover mot Humenné. Dette var langs Laborec, ei sidelev til Tisza.

Bakgrunn

Tisza er ei elv som renn frå dei ukrainske Karpatane og ut i Donau i Vojvodina-regionen i Serbia. Byar ved elva er mellom anna Sighetu Marmaţiei, Čop, Tokaj, Szolnok og Szeged.

Sitat

[III.3] Za pět minut jel vlak dál na Humenné. Zde již byly jasně a zřetelně znát stopy bojů, když Rusové táhli do údolí Tisy. Po stráních táhly se primitivní zákopy, tu a tam bylo vidět vypálenou usedlost, kolem které narychlo zbudovaná bouda znamenala, že se majitelé opět vrátili.

Skrivst òg:Tisa cz Theiß de Tisa sk Тиса sr Тиса ua

Humenné

Humenné er nemnd 7 gonger i Den gode soldat Švejk.

Humenné var åstad for eit hendelsesfylt opphald som må ha vard nokre timar. Toget kom hit ved middagstid to dagar etter avreisa frå Budapest, altså må datoen vera 26. mai 1915. Forfattaren noterer at stasjonen har krigsskadar.

Det vert ein stygg episode når dei nyleg framkomne troppane observerer korleis ungarsk stats-politi mishandler medlemmer av den rutenske befolkninga (kalla ungarske russarar av forfattaren). Dette vert stort sett fordømt av offiserane, unnataket er den avskyelege Leutnant Dub som reagerer motsett. Denne episoden fører direkte til at Oberleutnant Lukáš får behov for å drikka seg full som kur mot si Weltschmerz. Me veit korleis dette enda: Švejk vert teken på fersken av Dub når han kjøper sprit frå ein lokal jøde og må drikka hele flaska på styrten for å verna seg sjølv og sin overordna. Han kom så vidt unna med det, og alt i alt vert opphaldet her lite vellukka for Dub. Han vert ytterlegare audmjuka då ein ungarsk soldat merkar seg at han er tsjekkisk og held hendene hånleg i veret(viser til tsjekkarane sin påståtte manglande vilje til å slåst).

Bakgrunn

Humenné er ein by i Laborec-dalen i det austlege Slovakia. Innbyggjartalet er om lag 35 000. Det står ei statue av Švejk på Humenné stasjon, den fyrste av han i verda. Den vart avduka i oktober 2000[a].

Fram til 1921 var byen ungarsk og innbyggjarane var på denne tida etnisk blanda med ungararar i fleirtal. I november 1914 vart byen kortvarig okkupert av russiske styrkar og krigskadane som vert nemnde i Den gode soldat Švejk stammar nok frå denne tida.

Wien, 29. November, mittags

In den Karpathen wurden die auf Homonna vorgedrungenen Kräfte geschlagen und zurückgedrängt. Unsere Truppen machten 1500 Gefangene.

Sitat

[III.3] Za pět minut jel vlak dál na Humenné. Zde již byly jasně a zřetelně znát stopy bojů, když Rusové táhli do údolí Tisy. Po stráních táhly se primitivní zákopy, tu a tam bylo vidět vypálenou usedlost, kolem které narychlo zbudovaná bouda znamenala, že se majitelé opět vrátili. Potom, když k polednímu přišla stanice Humenné, kde nádraží jevilo také zbytky bojů, vykonány byly přípravy k obědu a mužstvo transportu zatím mohlo nahlédnout do veřejného tajemství, jak úřady po odchodu Rusů jednají s místním obyvatelstvem, které bylo řečí i náboženstvím příbuzné ruským vojskům.

Skrivst òg:Homonna hu

Litteratur

Z Uher do okupovaného ruského PolskaTáborJan Fried28.1.1916

Referensar
a	Po Švejkových (a Haškových) stopách v Haliči	IkarosJosef Schwarz	2006

Strašnice

Strašnice er nemnd i anekdota om gartnar Kalenda som er herfrå og som frå den lokale puben U remisy startar sin legendariske pub-runde gjennom heile Praha.

Bakgrunn

Strašnice er eit område i det austlege Praha som grensar mot Vinohrady, Žižkov, Vršovice, Záběhlice og Michle. Den tidlegare småbyen vart ein del av hovudstaden i 1922.

Sitat

[III.3] Nedal se však tím odstrašit, poněvadž se vsadil předtím ten večer v Strašnicích v hospodě ,U remisy’ s jedním řídičem vod elektriky, že udělá pěšky cestu kolem světa za tři neděle. Počal se tedy dál a dál vzdalovat vod svýho domova, až se přivalil do ,Černýho pivovaru’ na Karlově náměstí, a vodtamtuď šel na Malou Stranu k Sv. Tomáši do pivovaru a odtamtud přes restauraci ,U Montágů’ a ještě vejš přes hospodu ,U krále brabanskýho’, pak na ,Krásnou vyhlídku’, odtud do Strahovskýho kláštera do pivovaru.

Korunní třída

Korunní třída var gata der gartnar Kalenda byrja å kjenna heimlengsel på reisa si rundt jorda etter å ha vore innom fleire hospody på vegen.

Bakgrunn

Korunní třída er ei lang gate i Vinohrady, den går frå Strašnice til Náměstí Míru. I denne gata ligg Vinohradská vodárna.

Sitat

[III.3] Strašnickej zahradník, nějakej Josef Kalenda, ten se taky jednou vzdálil z domova, šel ze Strašnic na Vinohrady, stavil se ,Na zastávce’ v hospodě, ale to mu ještě nic nebylo, ale jakmile přišel do Korunní třídy k vodárně, bral v Korunní třídě až za kostel svaté Ludmily hospodu za hospodou a cítil už malátnost.

Loretánské náměstí

Loretánské náměstí var siste stopp på ferda til gartnar Kalenda. Han braut saman på fortauet av heimlengsel, harka og sputta på verdsturnéen sin.

Bakgrunn

Loretánské náměstí er eit bytorg på Hradčany, like ved Loreta-kyrkja og Černín-palasset. Det siste er no brukt av det tsjekkiske utanriksdepartementet. Loretánské náměstí ligg svært nær garnisonsarresten der Švejk sat då han vart "oppdaga" av Feldkurat Katz.

Sitat

[III.3] Dostal se až na Loretánský náměstí a tam dostal najednou takový stesk po domově, že sebou praštil na zem, počal se válet po chodníku a křičel: ,Lidičky, já už dál nepůjdu. Já se na cestu kolem světa,’ s dovolením, pane obrlajtnant, ,vykašlu.’

Kamýk nad Vltavou

Kamýk nad Vltavou kjem fram når Švejk forklarer Leutnant Dub at konjakken han hadde kjøpt ulovleg til Oberleutnant Lukáš er vatn rikt på jern akkurat som smeden i Kámyk fekk til med å kasta hestesko i kjelda.

Bakgrunn

Kamýk nad Vltavou er ein stad ved Vltava sør for Praha. Den ligg i okres Příbram.

Sitat

[III.3] V Kamýku nad Vltavou jeden hostinskej dělal pro svý letní hosty.železitou vodu takovým způsobem, že do studny házel starý podkovy.“

Don

Don er nemnd av Einjährigfreiwilliger Marek når han sit i stabsvogna på Humenné stasjon og diktar bataljonshistorie, der Don-regimentet er med. I mellom tida søv Švejk av seg rusen frå konjakk-flaska.

Bakgrunn

Don er ei av dei store elvane i Russland. Ho spring ut ved Novomoskovsk, 60 km frå Tula, søraust for Moskva, og renn 1870 km til Azovhavet. Frå kjelda renn elva først søraustover til Voronesj, så sørvestover til munningen. Den største byen langs elva er Rostov-na-Donu og den største sideelva er Donets.

Sitat

[III.3] Ku př. zde líčím, jak náš batalion, to snad bude asi za dva měsíce, málem překročí ruské hranice, velice silně obsazené, řekněme donskými pluky nepřítele, zatímco několik nepřátelských divisí obchází naše posice.

Skrivst òg:Дон ru

Wallsee

Wallsee vert nemnd av Einjährigfreiwilliger Marek når han skriv om det keisarlege familieselskapet på Schönbrunn. Erzherzogin Marie Valerie med familie reiste eins ærend frå Wallsee til Schönbrunn for å feira Marek sin heroiske bataljon.

Bakgrunn

Wallsee var frå 1895 bustaden til Erzherzogin Marie Valerie og familien. Slottet ligg i Amstetten-distriktet ved Donau i Oberösterreich.

Sitat

[III.3] Představuji si to tak, jak vidíte v mých poznámkách, že arcivévodská rodina Marie Valérie přesídlí kvůli tomu z Wallsee do Schönbrunnu.

Padova

Padova vert nemnd av Einjährigfreiwilliger Marek når han førebur telefonist Chodounský og kokk Jurajda sin heroiske død i den førehandsskrivne bataljonshistoria. Sjå Karl von Österreich-Teschen.

Bakgrunn

Padova er ein større by i regionen Veneto i Italia. Den ligg mellom Verona, Vicenza og Venezia. Padova var som resten av Veneto styrd av Austerrike mellom 1815 og 1866.

Sitat

[III.3] Mohu vám přečíst výňatek z armádního rozkazu, který bude čten po všech oddílech armády, který se velice podobá onomu rozkazu arcivévody Karla, když stál se svým vojskem roku 1805 před Paduou a den po rozkazu dostal slušný nátěr.

Skrivst òg:Padua Hašek Padua de Padua en Padova it

Jindřichův Hradec

Jindřichův Hradec vert nemnd når Švejk snakkar i sømne, enno sterkt påvirka av konjakk han måtte styrta ned. I draumen liknar ein uidentifisert sjølvmordar på Piskora, urmakar Lejhanz og herr Jaroš. Byen er òg nemnd i ei av dei siste anekdotane til Švejk, om pølsemakaren Josef Linex som hadde insektpulver i pølsene.

Bakgrunn

Jindřichův Hradec er ein by i Sør-Böhmen i eitt flatt område med mange fiskedammar. Det historiske bysenteret er verna.

Byen var òg setet for rekrutteringsdistrikt 75 og reservebataljonen til Infanterieregiment Nr. 75. Regimentstaben heldt òg til her i periodar og regimentet var alltid representert her med minst ein bataljon.

Sitat

[III.3] Z místa, kde ležel Švejk, ozvalo se zívnutí a bylo slyšet, jak Švejk mluví ze spaní: „To mají pravdu, paní Müllerová, že jsou si lidi podobný. V Kralupech stavěl pumpy nějaký pan Jaroš a ten se podobal hodináři Lejhanzovi z Pardubic, jako když mu z voka vypadne, a ten zas byl tak nápadně podobnej jičínskýmu Piskorovi a všichni čtyři dohromady neznámýmu sebevrahovi, kterýho našli voběšenýho a úplně zetlelýho v jednom rybníku u Jindřichova Hradce, zrovna pod dráhou, kde se asi vrhnul pod vlak.“

Skrivst òg:Neuhaus de

Litteratur

75. pěší plukMuzeum Jindřichohradecka
Oficiálný stránky městaMěsto Jindřichův Hradec

Veszprém

Veszprém blir nemnd i unnskuldninga til Švejk for å ha sove så tungt at han ikkje vakna då Leutnant Dub var innom for å undersøka om han lukta konjakk. Han hadde lege sømnlaus og minnast tida då han var på manøver ved Veszprém. Han tok for seg dei strategiske operasjonane som involverte fyrste, andre, tredje og fjerde armekorps. Han snakka også om andre stader der manøvrane føregjekk: Steiermark, Wien, Donau, Osijek, Balaton and Pressburg.

Bakgrunn

Veszprém er ein by i Ungarn som ligg nord for Balaton. Det er ein av dei eldste byane i Ungarn og ein av dei fyrste som fekk universitet. I 1914 var Veszprém garnisons-by og sete for Honvédinfanterieregiment Nr. 13.

Kaisermanövern 1908

Švejk' sitt svar til Leutnant Dub handla utan tvil om manøvrane ved Veszprém i 1908. Dette året var det vestlege Ungarn og dei omliggande områda vertskap for dei årlege Kaisermanövern og stabshovudkvarteret heldt til i Hajmáskér, like ved Veszprém. Avisene skreiv om heldinga og avslørte at mange prominente var til stades: Kaiser Franz Joseph I., Erzherzog Franz Ferdinand, Erzherzog Karl Franz Joseph, Feldmarschall Conrad, Erzherzog Friedrich ovs. Franz Ferdinand var øvstkommanderande og manøveren fann stad frå 15 til 18. september 1908. Keisaren og fylgjet hans heldt til på biskopsresidensen i sjølve Veszprém.

Švejk sitt svar og avisene

Švejk er svært nøyaktig i omtalen av manøvrane sitt geofrafiske omfang og jamvel i kva hæreiningar som tok del. Sjølve forflytningane til troppane er òg forbausane korrekt attgjevne. Faktisk det så tett opptil ein omtale i vekebladet Český svět 25. september 1908 (til høgre) at ein mistenkjer at Hašek hadde denne eller ein likande tekst framfor seg då han skreiv Del tre av Den gode soldat Švejk i 1922. Eller kan det vera at han hugsa den slags detaljar som låg 14 år tilbake i tid? Austerrikske dagsaviser hadde trykt liknande men meir utfyllande artiklar ein veke før, så inspirasjonen kan òg ha kome frå ein av desse.

Ein noterer seg også at Švejk si utgreiing nok var eit påfunn for å få Leutnant Dub av sporet: det Praha-baserte 8. hærkorps som IR. 91 høyrde til var ikkje med på denne manøveren.

Manøvrane hadde alt vorte nemnde i [II.3] men vist til indirekte med frasen "dei store manøvrane ved Sopron i 1908". Sjå Erzherzog Stephan for meir om denne samanhengen.

Keisarmanøvrar

Kaisermanövern var store årlege militærøvingar der keisaren vanlegvis var til stades saman med andre samfunnstoppar. Ikkje sjeldan var òg statsoverhovud frå andre land inviterte. Manøvrane hadde deltaking frå alle landvåpengreinene og fann vanlegvis stad i september. Normalt varde dei i fire dagar.

I Den gode soldat Švejk er minst tre av manøvrane nemnde og Švejk tok del i alle. Desse er, i rekkefylgja dei kjem fram i romanen: Písek i 1910, Veszprém og Velké Meziříčí. I tillegg nemner forfattaren ein stor manøver ved Sopron i 1908 men her tilseier historiske omstende at denne er den same som ved Veszprém. Til trass for kva Švejk fortalde Wachtmeister Flanderka: det var ingen keisarlege øvingar ved Písek i 1910, slike fann stad i 1905 og 1913 i Sør-Böhmen, inkludert Písek-området. I 1910 skulle øvingane etter planen føregå i Overungarn (Slovakia) men vart avlysta grunna eitutbrot av ein hestesjukdom i området.

Sør-Böhmen var likevel i 1910 vertskap for manøvrane til 8. Korps, i området ved Týn nad Vltavou men òg i området ved Písek. I desse tok 4. bataljon frå Infanterieregiment Nr. 91 del så her kan hypotetisk Švejk ha delteke.

Kaisermanövern 1905-1913

Jahr	Datum	Bereich	Bemerkung
1905	3.9 - 7.9	Südböhmen	Štěkeň
1906	4.9 - 7.9	Schlesien	Teschen
1907	2.9 - 7.9	Kärnten	Klagenfurt
1908	14.9 - 18.9	West-Ungarn	Veszprém
1909	8.9 - 11.9	Mähren	Groß Meseritsch
1910	12.9 - 16.9 (abgesagt)	Oberungarn, Komitat Zemplen	Stropko, Felsövizköz
1911	12.9 - 15.9	Oberungarn und West-Galizien, Karpathen	Bartfa, Felsövizköz
1912	9.9 - 11.9	Südungarn	Mezöhegyes
1913	15.9 - 17.9	Südböhmen	Chotowin

Sitat

[III.3] „Já jsem, poslušně hlásím, pane lajtnant, celou noc nespal, poněvadž jsem si vzpomínal na ty doby, když jsme ještě dělali manévry u Vesprimu. Tenkrát suponovanej první a druhej armádní sbor šel přes Štyrsko a západníma Uhrama vobklíčil náš čtvrtej sbor, kterej byl na lágru ve Vídni a v okolí, kde jsme měli všude festunky, ale voni vobešli nás a dostali se až na most, kterej dělali pionýři z pravýho břehu Dunaje. My jsme měli dělat ofensivu a nám na pomoc měly přijít vojska vod severu a potom taky vod jihu vod Voseka. To nám četli v rozkaze, že nám táhne na pomoc třetí armádní sbor, aby nás nerozbili mezi tím Blatenským jezerem a Prešpurkem, až budeme forikovat proti druhýmu armádnímu sboru. Ale nebylo to nic platný; když jsme měli vyhrát, tak se vodtroubilo a vyhráli to s bílejma páskama.“

Skrivst òg:Vesprim cz Wesprim/Weißbrunn de Vesprim hr

Litteratur

Manévry u VeszprimuBrněnské noviny19.9.1908
Die Ordre de batailleNeue Freie Presse17.9.1908
Der Kaiser in UngarnSport und Salon19.9.1908

Balaton

Balaton blir nemnd i unnskuldninga til Švejk for å ha sove så tungt at han ikkje vakna då Leutnant Dub var innom jernbanevogna for å undersøka om han lukta konjakk. Han hadde lege sømnlaus og minnast tida då han var på manøver ved Veszprém. I denne samanhengen nemner han òg Balaton.

Bakgrunn

Balaton ligg i det vestlege Ungarn og er i flatevidde den største innsjøen i Mellom-Europa.

Sitat

[III.3] „Já jsem, poslušně hlásím, pane lajtnant, celou noc nespal, poněvadž jsem si vzpomínal na ty doby, když jsme ještě dělali manévry u Vesprimu<. Tenkrát suponovanej první a druhej armádní sbor šel přes Štyrsko a západníma Uhrama vobklíčil náš čtvrtej sbor, kterej byl na lágru ve Vídni a v okolí, kde jsme měli všude festunky, ale voni vobešli nás a dostali se až na most, kterej dělali pionýři z pravýho břehu Dunaje. My jsme měli dělat ofensivu a nám na pomoc měly přijít vojska vod severu a potom taky vod jihu vod Voseka. To nám četli v rozkaze, že nám táhne na pomoc třetí armádní sbor, aby nás nerozbili mezi tím Blatenským jezerem a Prešpurkem, až budeme forikovat proti druhýmu armádnímu sboru. Ale nebylo to nic platný; když jsme měli vyhrát, tak se vodtroubilo a vyhráli to s bílejma páskama.“

Skrivst òg:Lake Balaton en

Litteratur

Manévry u VeszprimuBrněnské noviny19.9.1908

Michalovce

Michalovce er ein stad toget må ha drege forbi allereie avdi det vert nemnd før Medzilaborce at tyskarane frå Kašperské Hory enno song, men at entusiasmen hadde dabba då dei såg krigsgravene og uniformsrestane i den raserte Laborec-dalen.

Bakgrunn

Michalovce er ut frå skildringa, reiseruta og tidsaspektet heilt sikkert det forfattaren meiner når han skriv Milovice. Neste Milovice finn eg berre ein referanse til; ein stad ved Nymburk som var sovjetisk militærbase frå 1968 til 1991. I 1914 var over halve befolkninga i Michalovce ungarske og forfattaren har truleg oversett frå gamle kart med ungarske namn.

Sitat

[III.3] Němci od Kašperských Hor, kteří seděli v zadních vagonech a ještě v Milovicích na stanici hulákali při vjezdu: „Wann ich kumm, wann ich wieda kumm...“, od Humenného silně ztichli, poněvadž nahlíželi, že mnozí z těch, jejichž čepice jsou na hrobech, zpívali totéž o tom, jak to bude pěkné, až se opět vrátí a zůstane pořád doma se svou milou.

Skrivst òg:Milovice Hašek Großmichel de Nagymihály hu Michalovce sk

Brestov

Brestov er nemnd av forteljaren når toget går vidare frå Humenné mot Medzilaborce. Landsbyen har vorte brent ned i tidlegare kampar.

Bakgrunn

Brestov er ein landsby ved elva Laborec i Slovakia. Innbyggjartalet er berre 66, der 49 av dei er rutenske. Den ligg to kilometer sør for Radvaň nad Laborcom. Då Jaroslav Hašek skreiv romanen heitte landsbyen Zbudský Brestov.

Sitat

[III.3] Za čtvrt hodiny se jelo dál na Novou Čabynu přes vypálené vesnice Brestov a Veliký Radvaň. Bylo vidět, že zde to již šlo do tuhého. Karpatské stráně a svahy byly rozryty zákopy jdoucími z údolí do údolí podél trati s novými pražci, po obou stranách veliké jámy od granátů. Někde přes potoky tekoucí do Laborce, jehož horní tok dráha sledovala, bylo vidět nové mosty a ohořelé trámy starých mostových přechodů.

Skrivst òg:Laborcbér hu Берестів над Лабірцём rue Берестiв над Лабiрцем ua

Radvaň nad Laborcom

Radvaň nad Laborcom er nemnd av forteljaren når toget går vidare frå Humenné mot Medzilaborce og det krigsøydeleggjingane er skildra. Landsbyen har tidlegare kome fram i soga når Rechnungsfeldwebel Bautanzel alt i Budapest fortalde om efaringane sine frå fronten i Karpatane.

Bakgrunn

Radvaň nad Laborcom er ein landsby mellom Humenné og Medzilaborce ved elva Laborec. Fram til 1964 vart staden to landsbyar, frå 1920 kalla Vyšná Radvaň og Nižná Radvaň. Med Veliký Radvaň meinte Hašek antakeleg den fyrste ettersom denne låg ved jernbanelinja. På militærkartet frå 1910 er det ungarske Laborcradvány vist.

Sitat

[III.3] Za čtvrt hodiny se jelo dál na Novou Čabynu přes vypálené vesnice Brestov a Veliký Radvaň. Bylo vidět, že zde to již šlo do tuhého. Karpatské stráně a svahy byly rozryty zákopy jdoucími z údolí do údolí podél trati s novými pražci, po obou stranách veliké jámy od granátů. Někde přes potoky tekoucí do Laborce, jehož horní tok dráha sledovala, bylo vidět nové mosty a ohořelé trámy starých mostových přechodů.

Skrivst òg:Radvaň/Veliký Radvaň Hašek Laborcradvány hu Радвань над Лабiрцем ua

Čabiny

Čabiny er nemnd av forteljaren når toget går vidare frå Humenné mot Medzilaborce. Forfattaren opplyser at landsbyen har vorten brent ned under kampane tidlegare.

Bakgrunn

Čabiny er ein landsby mellom i Laborec-dalen mellom Humenné og Medzilaborce. Under den russiske vinteroffensiven i 1914-15 vart landsbyen utsletta. Den ligg no nokså spreidd og har to jernbanestasjonar: Nišné Čabiny og Vyšné Čabiny. Desse var eigne kommunar fram til 1964.

Sitat

[III.3] Za čtvrt hodiny se jelo dál na Novou Čabynu přes vypálené vesnice Brestov a Veliký Radvaň. Bylo vidět, že zde to již šlo do tuhého. Karpatské stráně a svahy byly rozryty zákopy jdoucími z údolí do údolí podél trati s novými pražci, po obou stranách veliké jámy od granátů. Někde přes potoky tekoucí do Laborce, jehož horní tok dráha sledovala, bylo vidět nové mosty a ohořelé trámy starých mostových přechodů.

Skrivst òg:Nová Čabyna Hašek Nagy-Czaba Reiner Csebény hu

Medzilaborce

Medzilaborce er vitne til eit kort opphald av marsjbataljonen. Det meste er ei skildring av korleis rekvirering av mat frå lokalbefolkninga føregjekk. Ein bondefamilie vart motvillig av med tre griser, men dei hadde få andre valg. Øydeleggjelsane i byene etter kampane nyleg er inngåande skildra.

Bakgrunn

Medzilaborce er ein by i Laborec-dalen i det austlege Slovakia, nær grensa mot Polen og Łupków-passet. I februar 1915 vart byen okkupert av russiske styrkar, men dei vart drivne ut att i mai same året. Dette hende altså berre nokre veker før Švejk og marsjbataljonen hans kom dit, så spora etter kampane var ferske.

Sitat

[III.3] V Medzilaborci byla zastávka za rozbitým, vypáleným nádražím, z jehož začouzených stěn vyčnívaly zkroucené traversy. Nový dlouhý barák ze dřeva, namísto vypáleného nádraží rychle postavený, byl pokryt nalepenými plakáty ve všech řečích: „Upisujte rakouskou válečnou půjčku!“ V jiném dlouhém baráku byla i stanice Červeného kříže, odkud vyšly s tlustým vojenským lékařem dvě sestřičky a smály se na celé kolo tlustému vojenskému lékaři, který k jich obveselení napodoboval různé zvířecí zvuky a nepodařeně chrochtal.

Skrivst òg:Mezőlaborc hu Меджилабірці rt

Litteratur

Z Uher do okupovaného ruského PolskaTáborJan Fried28.1.1916

Dolní Zahájí

Dolní Zahájí vert nemnd av Offiziersdiener Baloun som vedkjenner seg sine synder, ei av dei var at han prylte opp kapellanen her.

Bakgrunn

Dolní Zahájí fins ikkje på dagens kart men truleg meiner Baloun Zahájí ved Mydlovary i Sør-Böhmen, distriktet han er frå.

Tidleg soge

I 1911 skreiv Hašek ei forteljing som handla om Mydlovary og Zahájí: Vislingská aféra v Mydlovarech. Den kom fyrst på trykk i Karikatury 7. mars 1911 og ikkje lenge etter dukka den opp i underhaldningsbladet Šípy i Chicago![a]

Sitat

[III.3] Baloun s naprostým zoufalstvím začal vyznávat generální zpověď: „Já jsem se vám rouhal svatejm i světicím božím, na Malši v hospodě a v Dolním Zahájí ztřískal jsem kaplana. V boha jsem ještě věřil, to nezapírám, ale o svatým Josefovi jsem pochyboval.

Referensar
a	Vislingská aféra v Mydlovarech	ŠípyJaroslav Hašek	22.4.1911

Palota

Palota vert berre nemnd i forbifarten når det vert sagt at mannskapet skal ha lunsj i Łupków-passet, etter Palota.

Bakgrunn

Palota er ein liten landsby på den slovakiske sida av Łupków-passet, omtrent 10 km frå Medzilaborce. Den har ikkje lenger jernbanestasjon sjølv om linja frå Medzilaborce til Sanok går like forbi.

Sitat

[III.3] Mužstvu bylo oznámeno, že oběd bude za Palotou v Lupkovském průsmyku, a také vyšli do obce Medzilaborce batalionní účetní šikovatel s kuchaři od kumpanií a poručíkem Cajthamlem, který měl na starosti hospodářství batalionu. K nim byli přiděleni čtyři mužové jako patrola.

Skrivst òg:Палота rue Полата uk

Łupków-passet

Łupków-passet var stoppestad for ein av marsjbataljonen sine lunjspausar, staden var høgst truleg jernbanestasjonen. Forfattaren nemner eit minnesmerke som tyskarar frå das Reich i full fart har sett opp på ein knaus rett bak stasjonen, til ære for sine falne heltar frå Brandenburg. Det hadde påskrifta Den Helden von Lupkapaß[*] (Til heltane frå Lupkapasset).

Ellers er den groteske fordelinga av mat avslørande skildra. Offiserar får sjølvsagt mest, deretter er fordelinga etter kokkane sitt forgodtbefinnande, gjerne etter kven dei meiner dei har fordel av å behandla bra. Den einaste som set seg mot denne praksisen er Einjährigfreiwilliger Marek.

Utover dette har Švejk endå ein konflikt med Leutnant Dub som endar med at løytnanten trekkjer revolveren. Til slutt kjem episoden der Švejk rapporterer Dub for å ha slege til Offiziersdiener Kunert. Her observerer Oberleutnant Lukáš ei ny side ved offiserstenaren sin, langt frå den godmodige han er vand med.

Bakgrunn

Łupków-passet er eit pass i Karpatane mellom Slovakia og Polen. Tunnelen og jernbanelinja stod ferdig i 1874 for å knyte Galicia til resten av Austerrike-Ungarn over Karpatane. Passet var ein av dei strategisk viktigaste fjellovergangane i Karpatane under slaga på Austfronten i 1914 og 1915. Jernbanetunnelen vart skada og reparert fleire gonger i løpet av dei to verdskrigane.

Krigsminnesmerke

Eit bauta-liknande monument står enno i bakken bak stasjonen. I 2017 var det forfalle og det er vanskeleg å vita korleis det kan ha sett ut opprinneleg. Hašek sin og IR. 91 sin XII. Marschbataillon reiste gjennom passett 2. juli 1915 eller kort tid etter (dei stogga i Humenné denne dagen) så truleg stemmer omtalen i romanen i store trekk. Det er sjølvsagt ikkje lenger spor av ei bronse-ørn på toppen eller noko innskrift med "Til heltane frå Łupków-passet".

Ein kan likevel ikkje vera sikker på at dette er monumented Hašek viser til ettersom ein ikkje veit når det vart bygd eller av kven. At monumentet vart sett opp av soldatar frå Brandenburg er godt mogeleg men enno ikkje stadfesta. Det ein veit er at det tyske Beskidenkorps dreiv russarane vekk frå passet knapt to månader før så i det er i alle fall svært sannsynleg at tyskarar fekk på plass minnesmerket.

Utgravingar

I 2020 oppdaga ei gruppe arkeologar leia av Dr. Marcin Czarnowicz frå Uniwersytet Jagielloński i Kraków to krigsgravplassar i området og undersøkte òg monumentet. Dei daterer det til 1916 og i så fall er den ikkje identisk med det som er nemnd i romanen. Arkeologane fann òg ut at det var ei grav under monumentet. Tre tyske offiserar skal ha vore gravlagde der men det viste seg at dei jordsike restane hadde vorte fjerna ein gong etter 1943.

* Korrekt: Den Helden vom Lupkowpaß.

Archeologia Żywa

Zwrócił też uwagę na dodatkowe odkrycie nieopodal stacji kolejowej w Łupkowie, gdzie znajduje się pomnik opisywany przez Jaroslava Haska w „Przygodach dobrego wojaka Szwejka czasu wojny światowej”. „U podnóża obelisku miały znajdować się groby oficerów niemieckich, którzy zginęli podczas forsowania przełęczy. Okazało się jednak, że ciała poległych zostały ekshumowane, ale stało się to nie wcześniej niż w 1943 roku, o czym świadczą łuski znalezione w zasypisku grobu” – wyjaśnił Czarnowicz.

Sitat

[III.3] Hejtman Ságner dal již též rozkaz týkající se důstojnické kuchyně: „Vepřové na kmíně; vybrat to nejlepší maso, aby to nebylo příliš tučné!“ A tak se stalo, že když v Lupkovském průsmyku rozdávala se mužstvu menáž, v každém vojenském kotlíku ve své porci polévky našel jednotlivec dva malé kousíčky masa, a ten, který se narodil ještě na horší planetě, našel jenom kousek kůže.

[III.3] Za nádražím na skále pospíšili si již Němci z říše postavit pomník padlým Brandeburákům s nápisem: „Den Helden von Lupkapaß“, s velikou říšskoněmeckou orlicí vylitou z bronzu, přičemž na podstavci bylo výslovně podotčeno, že ten znak je vyroben z ruských děl ukořistěných při osvobození Karpat říšskoněmeckými pluky.

Kjelder: Alex Webber, Marcin Czarnowicz

Skrivst òg:Lupkovský průsmyk cz Łupków Pass en Przełęcz Łupkowska pl Lupkovský priesmyk sk

Litteratur

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego...Filip Sulimierski1880 - 1914
Po Švejkových (a Haškových) stopách v HaličiIkarosJosef Schwarz2006
Archaeologists unearth forgotten WWI war gravesThe First NewsAlex Webber5.9.2020
Badacze z UJ odkryli zapomniane cmentarze z I wojny światowejWiadomości - Uniwersytet Jagielloński
W Bieszczadach odkryto zapomniane cmentarze z I wojny światowejArcheologia Żywa
Okiem wędrowca - ŁupkówŁemkowyna, na Beskidzie Niskim17.5.2015
ŁupkówP.Szechyński
Der Sieg in GalizienPrager Tagblatt9.5.1915

Brandenburg

Brandenburg kjem inn i forteljinga når forfattaren forklarar at tyskarar frå Reich i all hast hadde sett opp eit minnesmerke over falne brandenburgarar bak stasjonen i Łupków-passet. På toppen var det montert ei rikstysk ørn i bronse, og innskrifta på plata var: Den Helden von Lupkapaß[*]. Der var dessutan lagt til at symbolet var laga frå russiske kanoner, tekne som krigsbyte av tyske regiment under frigjeringa av Karpatane.

Bakgrunn

Brandenburg er ein historisk provins i Preussen som eksisterte fram til 1945. Denne samsvarar ikkje direkte med dagens tyske delstat fordi gamle Brandenburg omfatta område som no ligg i Polen. Hovudstad var Potsdam.

Beskidenkorps

Soldatane som bygde det nemnde minnesmerket må ha tilhøyrt Beskidenkorps, ei tysk eining som vart skipa i Laborec-dalen i slutten av mars og tidleg april 1915.

Frå 5. til 7.mai kjempa Beskidenkorps eit blodig slag mot russiske einingar som forsvara Łupków-passet for å dekka tilbaketoget til grupper som var truga av omringing lengre vest i Karpatane. Tyskarane gjekk sigrande ut av slaget og russarane trekte seg nordover mot elva San. Det må ha vore øydeleggingane etter dette slaget Švejk betrakta under pausen i Łupków-passet.

Troppane som utgjorde Beskidenkorps var grovt rekna rekrutterte frå desse provinsane: Hessen (25. Reservedivision), Aust-Preussen (35. Reservedivision) og Pommern (4. Division). Dei einaste mogelege brandenburgarane i dette korpset synest å vera Dragoner-Regiment „von Arnim“ (2. Brandenburgisches) Nr. 12, tilordna 4. Division. Dei var i fredstid forlagde i Gnesen (no Gniezno), som faktisk låg i provinsen Posen.

* Korrekt: Den Helden vom Lupkowpaß.

Sitat

[III.3] Za nádražím na skále pospíšili si již Němci z říše postavit pomník padlým Brandeburákům s nápisem: „Den Helden von Lupkapaß“, s velikou říšskoněmeckou orlicí vylitou z bronzu, přičemž na podstavci bylo výslovně podotčeno, že ten znak je vyroben z ruských děl ukořistěných při osvobození Karpat říšskoněmeckými pluky.

Kjelder: Österreich-Ungarns letzter Krieg

Skrivst òg:Brandenburgia pl

Litteratur

Der Sieg in GalizienPrager Tagblatt9.5.1915
4. Division (Deutsches Kaiserreich)Wikipedia.de

Csap

Csap er nemnd i eit forvirra telegram frå brigade-staben som tyder på at kompaniet skulle ha teke derge austover mot fronten alt ved Sátoraljaújhely.

Bakgrunn

Csap er det ungarske namnet på grensebyen Чоп (Chop) mellom Ukraina, Slovakia og Ungarn, fram til 1921 ein del av Ungarn. No ligg den på ukrainsk område og er eit viktig jernbaneknutepunkt og grenseovergang.

Sitat

[III.3] Zprávy byly tak nejasné, že to vypadalo asi tak, že by ani neměli do Lupkovského průsmyku přijeti a měli jeti zcela jiným směrem od Nového Města pod Šiatorem, poněvadž v telegramech byla nějaká řeč o místech: Csap - Ungvár, Kis-Berezna - Uzsok.

Skrivst òg:Čop cz Tschop de Csap hu Čop sk Чоп ua

Ungvár

Ungvár er nemnd i eit forvirra telegram frå brigade-staben som tyder på at dei skulle ha reist austover mot fronten alt ved Sátoraljaújhely.

Bakgrunn

Ungvár er det ungarske namnet på Ужгород (Uzjhorod), ein by på den noverande grensa mellom Ukraina og Slovakia. Fram til 1921 var den ein del av Ungarn, og fram til 1938 høyrde den til Tsjekkoslovakia. No ligg den litt inne på ukrainsk område og er eit viktig jernbaneknutepunkt. Byen har òg eit universitet ein del industri. Den er dessutan eit nokså populært reisemål. Byen har ei miniatyrstatue av Švejk i bronse, montert på eit rekkverk ved elva.

Sitat

[III.3] Zprávy byly tak nejasné, že to vypadalo asi tak, že by ani neměli do Lupkovského průsmyku přijeti a měli jeti zcela jiným směrem od Nového Města pod Šiatorem, poněvadž v telegramech byla nějaká řeč o místech: Csap - Ungvár, Kis-Berezna - Uzsok.

Skrivst òg:Užhorod cz Ungvár hu Ужгород ru Užhorod sk Ужгород ua

Kisberezna

Kisberezna er nemnd i eit forvirra telegram frå brigade-staben som tyder på at dei skulle ha teke ei anna retning frå Sátoraljaújhely.

Bakgrunn

Kisberezna er det ungarske namnet på Малий Березний (Malyj Bereznyj), ein landsby på vestsida av Karpatane nord for Užhorod. Fram til 1921 høyrde den til Ungarn, i mellomkrigstida til Tsjekkoslovakia, frå 1945 Sovjetunionen og sidan 1991 Ukraina. I 1914 var over 70% av befolkninga rusynske.

Sitat

[III.3] Zprávy byly tak nejasné, že to vypadalo asi tak, že by ani neměli do Lupkovského průsmyku přijeti a měli jeti zcela jiným směrem od Nového Města pod Šiatorem, poněvadž v telegramech byla nějaká řeč o místech: Csap - Ungvár, Kis-Berezna - Uzsok.

Skrivst òg:Kisberezna hu Малый Берёзный ru Malá Berezná sk Малий Березний ua

Uszok

Uszok er nemnd i eit forvirra telegram frå brigade-staben som tyder på at marsjbataljonen skulle ha teke ei anna retning frå Sátoraljaújhely.

Bakgrunn

Uszok (no Užok/Ужok) er ein landsby i Karpatane i Ukraina, ved kjeldene til elva Už som er mest kjend gjennom passet som er oppkalt etter den. Det var harde kampar i Uszok-passet i 1914-15. Frå tidleg mai 1915 kom det atter på austerriksk-ungarske hender.

Sitat

[III.3] Zprávy byly tak nejasné, že to vypadalo asi tak, že by ani neměli do Lupkovského průsmyku přijeti a měli jeti zcela jiným směrem od Nového Města pod Šiatorem, poněvadž v telegramech byla nějaká řeč o místech: Csap - Ungvár, Kis-Berezna - Uzsok.

Skrivst òg:Użok pl Užok sk Ужok ua

Munkács

Munkács er nemnd i eit forvirra telegram frå brigade-staben som tyder på at marsjbataljonen skulle ha teke ei anna retning frå Sátoraljaújhely.

Bakgrunn

Munkács er det ungarske namnet på Мукачеве, ein by i Karpatane i Ukraina. Ei av dei tre jernbane-traseane over Karpatane gjekk gjennom byen som òg husa ein Honved-garnison. Etter 1921 heitte byen Mukočevo og tilhøyrde Tsjekkoslovakia. Frå 1945 til 1991 var den på sovjetiske hender.

Sitat

[III.3] Mamlas v brigádní bási je udiven odpovědí, že jde o 7. pochodový prapor 91. pluku, i táže se, kdo dal rozkaz jeti na Munkačevo, po vojenské trati na Stryj, když maršruta je přes Lupkovský průsmyk na Sanok do Haliče.

Skrivst òg:Munkačevo Hašek Mukačevo cz Мукачеве ua

Stryj

Stryj er nemnd i eit forvirra telegram Hauptmann Ságner fekk frå brigade-staben i Sanok. Dette tyder på at marsjbataljonen skulle ha teke ei anna retning frå Sátoraljaújhely. Marsjbataljonen kom fram til Sanok to dagar for tidleg!

Bakgrunn

Stryj (Стрий) er ein by i oblast Lviv i Ukraina, og namnet på elva som renn gjennom byen. I 1914 høyrde byen til Galicia og var difor del av Austerrike-Ungarn.

Sitat

[III.3] Mamlas v brigádní bási je udiven odpovědí, že jde o 7. pochodový prapor 91. pluku, i táže se, kdo dal rozkaz jeti na Munkačevo, po vojenské trati na Stryj, když maršruta je přes Lupkovský průsmyk na Sanok do Haliče.

Skrivst òg:Стрий ua

Litteratur

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego...Filip Sulimierski1880 - 1914

San

San er nemnd av Leutnant Dub når han gjev seg ut som ekspert i militær strategi.

Den norske omtalen er ikkje klar enno.

Sitat

[III.3]

Bukowsko

Bukowsko er nemnd av Leutnant Dub når han gjev seg ut som ekspert i militær strategi.

Bakgrunn

Bukowsko er ein landsby i Sanok-distriktet i Polen, i 1914 ein del av Austerrike.

Sitat

[III.3] Zejména jsou neobyčejně protivné jeho věty takovéhoto smyslu: „Potom jsme šli na Bukovsko, abychom měli pojištěnou linii Bukovsko-Dynov, majíce spojení s bardějovskou skupinou u Velké Polanky, kde jsme rozbili samarskou divisi nepřítele.“

Skrivst òg:Bukovsko Hašek

Litteratur

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego...Filip Sulimierski1880 - 1914
Outline of Bukowsko’s historyUrząd Gminy Bukowsko
Světová válka 1914-1915 slovem a obrazemEmil Šolc

Dynów

Dynów er nemnd av Leutnant Dub når han gjev seg ut som ekspert i militær strategi.

Bakgrunn

Dynów er ein liten by i fylket Rzeszów i Polen, i 1914 ein del av Austerrike.

Sitat

[III.3] Zejména jsou neobyčejně protivné jeho věty takovéhoto smyslu: „Potom jsme šli na Bukovsko, abychom měli pojištěnou linii Bukovsko-Dynov, majíce spojení s bardějovskou skupinou u Velké Polanky, kde jsme rozbili samarskou divisi nepřítele.“

Skrivst òg:Dynov Hašek

Litteratur

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego...Filip Sulimierski1880 - 1914

Velká Polanka

Velká Polanka er nemnd av Leutnant Dub når han gjev seg ut som ekspert i militær strategi.

Bakgrunn

Velká Polanka er det litt usikkert kva vert vist til, men utfrå teksten og historiske omstende dreiar det seg utan tvil om Vyšna Polianka nord for Bardejov. Fram til 2. mai 1915 då Sentralmaktene sette i gang den vellukka offensiven ved Gorlice og Tarnów, låg denne landsbyen like ved fronten. Den russiske 48. infanteridivisjon (hovudsetete i Samara) heldt dette frontavsnittet på den aktuelle tida. Den vart nesten heilt øydelagd fyrste veka i mai.

Sitat

[III.3] Zejména jsou neobyčejně protivné jeho věty takovéhoto smyslu: „Potom jsme šli na Bukovsko, abychom měli pojištěnou linii Bukovsko-Dynov, majíce spojení s bardějovskou skupinou u Velké Polanky, kde jsme rozbili samarskou divisi nepřítele.“

Kjelder: Österreich-Ungarns letzter Krieg

Skrivst òg:Felsőpagony hu Vyšná Polianka sk

Samara

Samara er nemnd av Leutnant Dub når han gjev seg ut som ekspert i militær strategi og fortel om korleis den russiske Samara-divisjonen vart knust.

Bakgrunn

Samara er ein by ved Volga, og er den 6. største byen i Russland. Samara er ein viktig industriby, kjend for mellom anna for våpenindustri. Under 2.verdskrigen var den provisorisk hovudstad i Sovjetunionen. Frå 1935 til 1991 heitte byen Kujbysjev.

Samara-divisjonen som Leutnant Dub snakkar om er den russiske 48. infanteridivisjon (hovudkvarter i Samara) som tidleg i mai 1915 vart inneslutta og riven opp i Karpatane. Store deler av den, inkludert staben med øvstkommanderande Lavr Kornilov vart tekne til fange. Omtalen i romanen stemmer godt med historiske kjensgjerningar.

Hašek i Samara

Jaroslav Hašek heldt til i Samara frå tidleg april 1918 fram til byen 8. juni vart okkupert av dei tsjekkiske legionane (sjå České legie). Han var òg innom i 1915 og 1916 på veg fram og tilbake frå fangeleiren i Totskoje. Dessutan må han ha reist gjennom byen i November 1920 etter at Komintern hadde kalla han tilbake frå Irkutsk for å tena som agitator i heimlandet.

I 2013 vart ein Švejk-statue sett opp i Samara, den fjerde av sitt slag i Russland. Dei andre står i St. Petersburg, Omsk og Bugulma. Byen har dessutan ein Švejk-restaurant. På det tidlegare Hotel San Remo der Jaroslav Hašek heldt til i 1918 var det tidlegare ei minnetavle over forfattaren men denne hadde i 2010 vorte fjerna.

Sitat

[III.3] Zejména jsou neobyčejně protivné jeho věty takovéhoto smyslu: „Potom jsme šli na Bukovsko, abychom měli pojištěnou linii Bukovsko-Dynov, majíce spojení s bardějovskou skupinou u Velké Polanky, kde jsme rozbili samarskou divisi nepřítele.“

Skrivst òg:Самара ru

Litteratur

Švejk si v Samaře zapálil na soudku s prachemČeská televize15.11.2013
Hašek v SamařeHlas revoluceJosef Pospíšil2.7.1956
Český komisař Jaroslav HašekObrana liduZdeněk Stastný30.4.1963

Poděbrady

Poděbrady er nemnd av Švejk i ei anekdote om ei nattpotte, som eit apropos til den etterlatne russiske potta i Łupków-passet.

Bakgrunn

Poděbrady er ein kurby i okres Nymburk. Den ligg 50 km aust for Praha på elvesletta ved Labe.

Soga til Švejk er nok eit eksempel på at forfattaren flettar inn kjenningar, denne gong Hájek som òg var nemnd av Einjährigfreiwilliger Marek når han fortel om tida si som redaktør i Svět zvířat.

Hašek i Poděbrady

I 1910 vitja Jaroslav Hašek Poděbrady i samband med at han søkte stillinga som redaktør i ei lokal avis der planen var at han skulle ta over etter Hájek som redaktør. Uheldigvis drakk forfattaren seg full på Hotel Praha og intervjuet provoserte han sin framtidige arbeidsgjevar såpass at herrane forlet rommet i sinne[a]. I mai 1913 vitja han Poděbrady på ny, no saman med kameratar frå Strana mírného pokroku v mezích zákona. Frå dette besøket trykte avisa Lážně Poděbrady den 21. mai 1913 eit foto med Hašek og flokken på musikkpaviljongen på kurpromenaden.

Demografi

I fylgje folketeljinga frå 1910 hadde Poděbrady 5 675 innbyggjarar der 5 640 (99 prosent) oppgav at dei brukte tsjekkisk i daglegtalen. Tingdistriktet var okres Poděbrady, forvaltningsdistriktet var hejtmanství Poděbrady.

Kjelde:Seznam míst v království Českém(1913)

Militært

I fylgje rekrutteringsdistrikta vart infanteristar frå Poděbrady vanlegvis tildelte Infanterieregiment Nr. 36 (Jungbunzlau) eller k.k. Landwehrinfanterieregiment Nr. 10 (JungbuzlU).

Sitat

[III.3] Na všechny to působilo ohromným dojmem, a když poručík Dub mlčel, ozval se Švejk: „Poslušně hlásím, pane lajtnant, že s takovým nočníkem byla jednou pěkná legrace v lázních Poděbradech. Vo tom se u nás vypravovalo na Vinohradech v hospodě. Tenkrát totiž začali vydávat v Poděbradech časopejsek ,Nezávislost’ a poděbradskej lekárník byl toho hlavní hlavou, a redaktorem tam udělali ňákýho Ladislava Hájka Domažlickýho.

Litteratur

Seznam míst v království ČeskémC.k. místodržitelství1913
Lázně PoděbradyLadislav Hájek1.5.1913
Lázně PoděbradyLadislav Hájek21.5.1913

Referensar
a	Z mých vzpomínek na Jaroslava Haška	Ladislav Hájek	1925

Trento

Trento er nemnd av forfattaren i diskusjonen hans om ulike grader av toskeskap blandt sivile og militære autoritetar. Her dreiar diskusjonen seg om fraser som "halvfjert", "fjert" og "gamalt røvhol", omgrep som soldatane brukte om eldre offiserar.

I [IV.3] vart byen nemnd at i samband med at Švejk kom i hug den homoseksuelle Oberst Habermaier han hadde høyrt eller lese om. Han hadde prøvd å forgripa seg på ein kadett for 12 år sidan, ved bada ved Adige.

Bakgrunn

Trento (de. Trient) er ein by i Nord-Italia som fram til 1918 høyrde til Austerrike. Trento var òg ei av dei sterkaste festningane i Austerrike-Ungarn og verna grensa mot Italia i Valle dell'Adige (Adige-dalen). Byen var i hovudsak italiensk-språkleg.

Den store garnisonen var i åra fram til krigsutbrotet tilhaldstad for einingar av Tyroler Kaiserjäger, festningsartilleri, fjell-artilleri, infanteri dessutan k.k. Landwehr. Byen og nabogarnisonane Levico og Cavalese husa 16. Infanteriebrigade, ei eining som mest bestod av Kaiserjäger men òg inneheldt infanteriregiment frå Böhmen. Dermed må mange tsjekkarar ha tenestegjord i Trento i åra fram til krigsutbrotet.

Fylgjande tsjekksike infanteriregiment var stasjonerte her: Infanterieregiment Nr. 28 frå Praha (1895-1899), IR102 frå Benešov (1900-1904), IR88 frå Beroun (1905-1910) og på ny IR28 (1911-1912). Typisk heldt tre bataljonar og staben frå desse regimenta til i Trento og området rundt.

Švejk og Trento

I den fyrste versjonen av Den gode soldat Švejk, som Jaroslav Hašek skreiv fem forteljingar om i 1911, var soldaten stasjonert i Trento og garnisonen var åstad for handlinga. I fyrste forteljinga, Švejk stojí proti Italií, dreg soldaten over grensa og tek eit italiensk esel og eit maskingevær til fange. Ein viktig person er dessutan garnisonsprest Augustin Kleinschrodt. Ein legg òg merka til at Švejk var eittårsfrivilleg i ei av desse sogene, ein rett han mista i oppfylgjarane frå 1911 og 1912. Trento er i det heile fyrste staden som er nemnt i nokon av forteljingane om Švejk og fortener dermed å nemnast spesielt i historia til "Švejkologien"!

Desse personane dukkar opp i sogene frå Trento: major Teller, offiser Walk, feltprest Augustin Kleinschrodt, offiser Müller, offiser Knobloch, flyvåpenløytnant Herzig, major Gregorescu. Stader som er nemnde i området er Adige (dalen), Castel-Nuovo og Merano. Interressant er det at Hašek nemner IR102 (3. bataljon) som låg i feltleir ved Castel-Nuovo. Forfattaren nemner òg ei luftvåpenavdeling.

Trento er dessutan nemnd i Dobrý voják Švejk v zajetí, den andre utgåva av den gode soldaten, men her har byen ei beskjeden rolle. Ein kjenner att feltprest Kleinschrodt men ellers er det få detaljar å festa seg ved.

Det er påfallande at Hašek nemner Trento i alle tre variantane av Den gode soldat Švejk, noko som tyder på at han var vore der, eller i det minste at folk i omgangskretsen hans har inspirert han til å dra inn byen i forteljingane sine. Rundt Hašek og knytinga hans til Trento florerer mange rykte men ein manglar (så vidt eg veit) faste haldepunkt.

Ei samanlikning av persongalleriet frå dei fem fyrste forteljingane med Schematismus (1904) kan ikkje setja ein einaste av dei nemnde personane i samband med Trento. Det næraste ein kjem er ein August Kleinschrodt men denne var major i Infanterieregiment Nr. 16, ei eining som var stasjonert i Zagreb og omgjevnad.

Denne mangelen på samanhengar med verkelege personar står i grell kontrast til dei seinare utgåvene av Den gode soldat Švejk der påviseleg mange namn er henta frå Hašek sine omgjevnader. Ein kan difor nokså trygt konkludera med at dei fem forteljingane frå 1911 IKKJE er bygd på forfattaren sine eigne erfaringar. Der dei andre versjonane av Den gode soldat Švejk har mange referansar til militære einingar nemner han berre IR102 og Infanterieregiment Nr. 104[c]. Det fyrste var rettnok stasjonerte i Trento fram til 1904, men 3. batalajon (som Hašek nemner) heldt alltid til heime i Benešov[a]. Det siste regimentet var Švejk sitt eige men eksisterte faktisk ikkje i det heile (påpeika av Sergey Soloukh) ettersom det vart oppretta fyrst mot slutten av krigen. I motsetning til dei seinare versjonane av Den gode soldat Švejk har dei fem sogene ingen referansar til lokale landemerke. Ein finn heller ikkje spor etter nokon Gefreiter Bozba, Oberst Habermaier eller liknande namn. Nokon flyvåpenavdeling fanst heller ikkje.

Václav Menger

I fylgje Václav Menger si bok Jaroslav Hašek doma (1935) heldt Hašek til i Trento nokre veker som rekrutt i 1906. Han skal ha byrja ved offiser-skulen til Infanterieregiment Nr. 28, men snart funnen uskikka til militærteneste (superarbitriert). Kameratane Josef Mach[1], Alois Hatina[2] og ein son til den kjende diktaren Alois Jirásek skal ha vore her samtidig. Menger legg dessutan til at denne gruppa skal ha møtt Cesare Battisti[3] og dessutan Benito Mussolini. Den siste skal visstnok ha vorte inspirert av Hašek til å skriva ei bok om Hus...

Menger merkar seg rett nok at mykje av dette er historier som Hašek sjølv spreidde om seg med, og i ei revidert utgåve av boka, Lidský profil Jaroslava Haška (1946), er alle referansar til Mach, Hatina, Jirásek, Battisti og Mussolini borte. Det ein står att med etter "oppryddinga" til Menger er at Hašek unngjekk innkalling to gonger før han i 1906 møtte opp i Trento ved offiserskulen til Infanterieregiment Nr. 28. Her vart han snart dimmitert. Dersom dette stemmer ville innkallingsdatoane vore 1. oktober 1906.

Sjølv denne reviderte versjonen til Menger kan stillast spørsmål ved. I 1906 kan Infanterieregiment Nr. 28 ikkje ha vore forlagde her, dette regimentet hadde ingen under-einingar i Trento dette året[b]. Fyrst i 1909 vart tre bataljonar og regiments-staben flytta hit. I 1906 heldt derimot tre bataljonar og staben til IR88 (Beroun) til her og i nabogarnisonane Calvedese og Levico. Menger var ofte omtrentleg med årstal og andre tal (han opplyser t.d. om at Hašek skreiv dei fem forteljinagne om Den gode soldat Švejk i 1910), så at han kan vel ha bomma med eit år eller to eller forveksla regimenta.

Battisti, Hatina, Mach, Mussolini

Legendene som Hašek sjølv skal ha spreidd er det endå mindre grunn til å festa lit til, og fleire av detaljane kan enkelt tilbakevisast. Battisti budde i Trento i perioden, men Mussolini gjorde det ikkje (han budde her i 1909 før han vart arrestert og utvist i slutten av september). Boka til Mussolini om Hus kom faktisk ut, men fyrst i 1913. Tittelen var Giovanni Huss, il veridico og den vart omtala i tsjekkiske aviser[d]. Det kan difor godt vera at Hašek visste om boka.

Einaste son til Alois Jirásek var Jaromír, fødd i 1890 og såleis for ung til å ha vore soldat i 1906. Alois Hatina var fyrst frå 1907 i ein alder der han kan ha vorte innkalla til militærteneste. Menger hadde alt i alt gode grunnar for å fjerna opplysningane om Mussolini, Battisti, Hatina og Jirásek då han gav ut den reviderte biografien om Hašek i 1946.

Josef Mach gjorde derimot i fylgje Bára Havlátová (2013) militærteneste hjå IR88 i Trento frå 1905 til 1906, så ein går ut frå at Menger rett og slett forveksla Infanterieregiment Nr. 28 og IR88. Dette er likevel ikkje noko prov for at Hašek òg var her det året, og i Hašek-biografien sin The Bad Bohemian (1978), side 101, noterer Cecil Parrott: "but like much that Menger writes there is not a scrap of evidence ...". I fylgje Radko Pytlík tilbakeviste Mach at han nokon gong gjorde teneste i Trento saman med Hašek.

Andre teoriar

Alternative hypotesar finst òg. I fylgje den velrenommerte Hašek-eksperten Radko Pytlík (Jaroslav Hašek. Data-fakty-dokumenty, (2013)) skal Josef Lada ha fortald den nemnde Hatina om at Hašek i 1904 vart innkalla hjå ein bataljon av Infanterieregiment Nr. 91 som var stasjonert i Trento på denne tida. Denne hypotesa fell likevel i grus ettersom ingen einingar frå IR. 91 var lokaliserte her.

I 1904 var Hašek på ei lengre reise i Bayern, Sveits og Tyrol og Radko Pytlík stiller spørsmålet om han kan ha rapportert for militærteneste i Trento i løpet av denne turen. At Hašek kan ha vore i området dette året er nokså truleg (han nemner Bozen/Bolzano i ei av forteljingane sine), men at det skal ha vore i ein militær samanheng tykkjest søkt.

Assentjahrgang 1914

Trass ulike teoriar er det lite sannsynleg at Jaroslav Hašek nokon gong var soldat i Trento, eller i det heile teke gjorde militærteneste før krigen. I militære arkiv er det minst to stader notert at han vart "assentiert" (oppteken) fyrst i 1914, noko som tyder på at han aldri vart kjend tenestedyktig i fredstid. Rettnok kan han ha vorte kalla inn i sin ungdom, rask dimmittert (som Menger hevdar) og så kalla inn på ny under krigen[4], men ingen har nokon gong lagd from prov for denne påstanden.

Vormerkblatt Nr. 4886

Den tysk-språklege originalutgåva av Hašek sitt Grundbuchblatt[5] har aldri vorte funnen men ei tsjekkisk omsetjng finst men den vart truleg skriven etter 1915 ettersom offisielle dokument frå 1915 viser til "Vormerkblatt Nr. 4886". Hans "Grundbuchblatt Nr. 1417" (i tsjekkiskj omsetjing) inneheld ingen opplysningar utover det som står i Vormerkblatt, dateringa er frå 17. februar 1915 og utover.

Ein usannsynleg førkrigssoldat

Radko Pytlík konkluderte i Toulavé house (1971) og Kniha o Švejkovi (1982) med at inspirasjonen til dei fyrste forteljingane om Den gode soldat Švejk truleg kom frå omgangskretsen, helst Josef Mach. Litteraturhistorikaren legg dessutan til at Mach tilbakeviste opplysningane frå Menger om at Hašek var i Trento i 1906. Kona Jarmila skreiv at Hašek var til sesjon fire gonger men vart aldri kjend tenestedyktig. Emil Artur Longen noterte dessutan at Hašek i februar 1915 fortalde venene sine at han vart innrullert fyrst no (Jaroslav Hašek, 1928, side 158).

Som nemnd ovafor var frå 1895 og utover fleire tsjekkiske einingar forlagde i Trento, så Hašek kan, sett bort frå Mach, ha hatt mange kameratar som gjorde teneste der. For framtidig granskingar står det att å finna ut om Alois Hatina og Jaromír Jirásek nokon gong gjorde teneste her, og når. I så fall kan det gje ein bakgrunn for rykta om Hašek og Mussolini, soger som verserer sjølv i dag.

Radko Pytlík, "Toulavé house", 1998

Do dnešního dne se nepodařilo dokázat, že Hašek už před válkou vykonával vojenskou službu."Čtyřikrát byl Míťa u odvodu a nikdy ho nevzali," píše Jarmila. Menger se domnívá, že byl Hašek na vojně v Tridentu, ale jen několik neděl, než byl superarbitrován pro "blbost". Josef Mach, který zde sloužil, však tuto zprávu vyvrací.

Radko Pytlík, "Jaroslav Hašek", 2013

Josef Lada v rozhovoru sdělil Aloisu Hatinovi, že Hašek se měl v roce 1904 dostavit k odvodu v Tridentu v Horním Tyrolsku(!), kde byl detašován jeden prápor 91. pluku – podle Lady to bylo právě v roce 1904!

Emil Artur Longen, "Jaroslav Hašek", 1928

Hašek vysedával v Unionce a vypravoval o příštích válečných činech: "Od svého čtyřiadvacátého roku pociťaval jsem trpce, že byla na mě spáchána velika křivda, poněvadž jsem nebyl odveden. Musila se přihnat válečna litice, aby vojenská správa pochopila, že jsem rozený vojín".

Václav Menger, "Jaroslava Haška doma", 1935

Jaroslav Hašek, ač již v obou předcházejících letech unikl onomu osudnému slovu "tauglich", při posledním odvodu v roce 1906 mu neunikl. Byl odveden a přidělen do důstojnické školy 28. pěšího pluku "Pražských dětí", který tou dobou byl rozložen v Tyrolích, v Tridentu a Levicu. Nezůstal tam však dlouho. Zde vlastně sebral své první zkušenosti pro "Dobrého vojáka Švejka před válkou", kterého však začal psát až v roce 1910. Když se vrátil z tohoto svého prvního vojenského tažení, vyprávěl - tak jako všichni ti, kteří na vojně strávili třeba jen jediný den - obsáhlé legendy. A ještě dlouhá léta dovedl vyprávěti o těch několika nedělích, které strávil v Tridentu, kdy byl po svém příchodu k pluku při dodatečné prohlídce uznán neschopným a jako takový poslán k superarbitrační komisi. Ta tento nález potvrdila a Hašek měl po své vojenské slávě.

V té době byl v Tridentu dávný přítel Haškův, básník Mach a současně s ním byli v Tridentu narukovaní syn Aloise Jiráska a nynější poslanec Hatina. Než byly vyřízeny obvyklé formality a než prošlo plukovním rozkazem Haškovo propuštění, uplynulo několik neděl, které trávil s jmenovanými druhy. Scházeli se, jak sám vypravoval, v jakési vinárně, kde je Mach seznámil s bývalým poslancem na říšském sněmu Caesarem Batisti, jenž byl za světové války rakouskou vládou odsouzen к smrti a popraven. Kolem Batistiho shromažďovala se také společnost italských emigrantů, z nichž jeden, jakýsi redaktor sociálně demokratických listů, se brzy spřátelil s Jaroslavem. Velmi ho zajímaly české dějiny a zejména doba husitská. Dokonce se odhodlal napsat o tom knížku a Hašek mu ochotně poskytl prameny i materiál. Zejména jej upozornil na knihu Friedricha von Bezolda: „Das Hussitentum”, která vyšla v Mnichově. Tato italsky psaná kniha o husitismu, inspirovaná Haškem, skutečně vyšla a jejím autorem není nikdo jiný než dnes „velký duce” — Mussolini, kterému se ovšem tenkráte, tak jako Haškovi, ještě ani nesnilo o velké slávě, neboť byl pouhým štvaným emigrantem.

Sitat

[III.3] U některých posádek, jako například v Tridentu, místo prďoch říkalo se „náš starej hajzl“. Ve všech případech šlo o osobu starší, a jestli Švejk nazval v duchu poručíka Duba poloprďochern, vystihl naprosto logicky, že jak do stáří, tak do hodnosti a vůbec do všeho schází poručíkovi Dubovi do prďocha ještě 50 procent.

[IV.3.1] Švejk pokračoval na své cestě do vesnice, a přemýšleje o plukovníkovi, dospěl k tomu úsudku, že před dvanácti lety byl v Tridentu nějaký plukovník Habermaier, který se také tak laskavě choval k vojákům, a nakonec vyšlo najevo, že je homosexuelní, když chtěl v lázních u Adiže zprznit jednoho kadetaspiranta, vyhrožuje mu „dienstreglamá“.

Kjelder: Václav Menger, Radko Pytlík, Bára Havlátová

Skrivst òg:Trident cz Trient de Trento it

Merknader
1.	Josef Mach (1883-1951), diktar og kamerat med Jaroslav Hašek, ein av dei viktigaste personane i Strana mírného pokroku v mezích zákona. Mach gjorde militærteneste som eittårsfrivelleg ved IR88 i Trento frå 1905 til 1906.
2.	Alois Hatina (1886-1950), politikar, pasifist, venet av Hašek. Stod anarkistrørsla nær i sine yngre år, seinare medlem av Česká strana národně sociální som han vart parlamentsmedlem for etter krigen. Dømd for anti-militaristisk agitasjon i 1909 og arrestert på ny etter krigsutbrotet.
3.	Cesare Battisti (1875-1916), journalist og sosialistisk politikar. Framståande talsmann for Irredentist-rørsla som ville innlemma dei italiensk-talande delene av Cisleithanien i Italia. Redaktør for Il Popolo i Trento. Austerriksk riksrådsmedlem frå 1911. Ved krigsutbrotet reiste han til Italia, og melde seg til krigsteneste mot Austerrike-Ungarn i 1915. Teken til fange i 1916 og avretta.
4.	Mange rekruttar som vart superarbitrerte i fredstid vart kalla inn til sesjon på ny og vorte kjende "tauglich" under krigen. Eit kjend slikt tilfelle var Nemrava men her er hans "Grundbuchblatt" teke vare på og kastar lys over saksgangen.
5.	Grundbuchblatt" (eller Haupt-Grundbuchblatt) var eit dokument som oppsummerte detaljar frå soldaten si militære løpebane. Forutan personlege opplysningar som fødselsår/stad, sivilstand, språk-kunnskap, heimstadrett, høgde, skostørrelse osb, inneheldt det informasjon om sesjon, innrykk, militær utdanning, forfremjing, forflytning og eventuell dimmitering og pensjonering. "Vormerkblatt" var eit mindre notat, ofte berre ei side, og fungerte som arbeidsdokument. Opplysningane frå dette og andre underlag vart gjerne på eit seinare tidspunkt overførde til soldaten sitt "Grundbuchblatt".

Litteratur

Toulavé houseRadko Pytlík1971
Jaroslav Hašek domaVáclav Menger1935
Lidský profil Jaroslava HaškaVáclav Menger1946
Dobrý voják Švejk a jiné podivné historkyJaroslav Hašek (ill. Karel Stroff)1912
Jak píše má žena fejetonyVeselá PrahaJarmila Haškova1.1.1912
Život a raná tvorba Josefa MachaBára Havlátová2013
Soupis pražského obyvatelstva/Jaromír JirásekAHMP1830-1910
Josef Mach (spisovatel)Wikipedia.cz
Alois HatinaWikipedia.cz
Festung TrientWikipedia.de
Mussolini Looks at Jan Hus and the Bohemian ReformationPavel Helan
Generální stavka v Tridentu i RovereduNová doba29.9.1909
Poprava bývalého říšského poslance dra Césara BattistiPrávo lidu16.7.1916

Referensar
a	Schematismus für das k.u.k. Heer (s. 603)	K.k. Hof und Staatsdruckerei	1904
b	Schematismus für das k.u.k. Heer (s. 591)	K.k. Hof und Staatsdruckerei	1906
c	Dobrý voják Švejk	SlavieJaroslav Hašek	12.9.1911
d	Italský spis o mistru Janu Husovi	Venkov	29.6.1913

Bytouchov

Bytouchov er nemnd i samband med soldaten Koudela.

Bakgrunn

Bytouchov (no Bítouchov) er ein landsby ved Mladá Boleslav.

Sitat

[III.3] A nebejt mě, tak by se k tomu raportu snad vůbec nedostal, jako ten Koudela z Bytouchova, kterej za aktivní služby tak dlouho chodil k raportu, až byl přeloženej k marině, kde se stal kornetem, a byl na ňákým vostrově potom, v Tichým oceánu, vyhlášenej jako desertýr. Von se tam potom voženil a mluvil taky s cestovatelem Havlasou, kterej vůbec nepoznal, že to není domorodec

Mnichovo Hradiště

Mnichovo Hradiště er nemnd i forbifarten av Švejk i samtale med Oberleutnant Lukáš etter episoden med Leutnant Dub og Offiziersdiener Kunert.

Bakgrunn

Mnichovo Hradiště er ein by nord for Mladá Boleslav.

Sitat

[III.3] Když odešel, obrátil se Švejk k nadporučíkovi Lukášovi jemným, přátelským tónem: „V Mnichově Hradišti byl taky takovej jeden pán a taky tak s tím druhým mluvil, a von mu vodpověděl: ,Na popravišti se sejdeme.’„

Skrivst òg:Münchengrätz de

Szczawne

Szczawne er skildra av forfattaren på togreisa mellom Łupków-passet og Sanok. Det vert fortald om øydeleggingar, endå fleire kvite krossar og ein statue of Kristus som har fått hovudet blese av.

Bakgrunn

Szczawne er ein landsby i regionen Podkarpackie i Polen, på jernbanelinja mellom Łupków-passet og Sanok. Jernbanestasjonen er Szczawne-Kulaszne. Området var fram til 1947 hovudsakleg befolka av ukrainarar, men desse vart tvangsflytta under den etniske rensinga etter andre verdskrigen.

Sitat

[III.3] Za stanicí Ščavne počaly se objevovat opět v údolích nové vojenské hřbitůvky. Pod Ščavne bylo vidět z vlaku kamenný kříž s bezhlavým Kristem pánem, který ztratil hlavu při odstřelu trati.

Skrivst òg:Ščavne cz

Litteratur

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego...Filip Sulimierski1880 - 1914
Po Švejkových (a Haškových) stopách v HaličiIkarosJosef Schwarz2006

Kulaszne

Kulaszne er skildra av forfattaren på togreisa mellom Łupków-passet og Sanok. Det vert fortald om eit Raude Kross tog som har vorte skote på og har spora av og kokk Jurajda spør om det har gått så langt at det er lov å skyta på tog frå Raude Kross. Švejk svarar filosofisk at det er mangt som ikkje er lov men som likevel kan gjerast.

Bakgrunn

Kulaszne er ein landsby i Komańcza kommune i Podkarpackie-regionen i Polen, på jernbanelinja mellom Łupków-passet og Sanok. Jernbanestasjonen heiter Szczawne-Kulaszne.

Landsbyen var under russisk okkupasjon frå november 1914 til 8. mai 1915. På den tida var den hovudsakleg befolka av ukrainarar med gresk-katolsk trusretning. Desse vart fordrivne etter andre verdskrigen men ei gresk-katolsk kyrkje finst no i landsbyen.

Ein må gå ut frå at Infanterieregiment Nr. 91 sin XII. Marschbataillon med Jaroslav Hašek reiste forbi dette punktet 2. juli 1915. Dei kom til Humenné denne dagen og reiste truleg vidare nokså fort. Me veit òg at dei var ved Sambor den 4. juli.

Sitat

[III.3] Vlak zrychloval svou rychlost, žena se dolů údolím k Sanoku, obzory se rozšiřovaly a tím i četnějšírni stávaly se celé skupiny rozbitých vesnic po obou stranách do kraje. U Kulašné bylo vidět dole v říčce s železničního náspu zřícený, rozbitý vlak Červeného kříže.

Skrivst òg:Kulašná Hašek

Litteratur

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego...Filip Sulimierski1880 - 1914
Po Švejkových (a Haškových) stopách v HaličiIkarosJosef Schwarz2006

Málaga

Málaga er nemnd av kokk Jurajda når han fortel om sjukepleiarar i ved Raude Kross i Bruck som underslo sjokolade og Málaga-vin.

Bakgrunn

Málaga er ein by i Andalusia i sør-Spania. Málaga-vinen er ein søt dessert-vin og vert dyrka i området rundt byen. Vintypen har ei historie som går tilbake til romartida og har òg geografisk opphavsrettsvern (Denominación de Origen).

Sitat

[III.3] „Hlavně se krade u Červeného kříže,“ s velkou zlostí prohlásil kuchař Jurajda. „Měl jsem v Brucku známého kuchaře, který vařil pro sestřičky v baráku, a ten mně říkal, jak představená těch sestřiček a vrchní ošetřovatelky posílají domů celé bedny malaga a čokolády. To nese sama sebou příležitost, to je sebeurčení člověka.

	III. Det ærerike samanbrotet
	3. Frå Hatvan til den galisiske grensa

Sist oppdatert: 16.4.2024